Serimiz doğrultusunda bu sefer Afrika’ya gidiyoruz. Arkadaşımız Thierno Süleyman Balde;* Senegal’deki ramazan atmosferini, zikir halkalarını ve ramazan ayının olmazsa olmazı Touba kahvesini yazdı.
İbadetleri artırma, sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı güçlendirme uğraşlarının özünü oluşturan ramazan kültürü, ülkeden ülkeye değişmektedir. Her bir Müslüman topluluğun, kendi kültürlerinden kaynaklanan özgün ramazan kültürleri vardır.
Bu yazıda, Senegal toplumunun ramazan ayı boyunca ibadet ve yardımlaşma hususlarına yönelik özgün gelenek ve göreneklerini ele alacağım. Ayrıca, Senegal’in coğrafi konumuna, refah düzeyine, yemek alışkanlıklarına ve genel anlamda kültürüne bağlı olarak Türkiye’den farklı olan sahur ve iftar alışkanlıklarına değineceğim.
Sahur ve İftar Vakitleri
Son yıllarda Türkiye’de ramazanını geçiren herhangi bir Batı Afrikalı ile ramazan hakkında konuşsanız, size Türkiye’de oruç tutmanın daha zor oluşundan şikayet edecektir. Çünkü ekvator çizgisi etrafında bulunan ülkelerde, günler yıl boyunca sabit olur. Buna bağlı olarak da imsak ve iftar vakitleri hep aynıdır ve Türkiye’ye nispetle iki saat kadar kısadır. Senegal’de imsak vakti ramazan boyunca neredeyse her gün 5.30’da başlar. İftar vakti de benzer şekilde hep 7.20 civarındadır. Bu şekilde her yıl tam 12 saat oruç tutuluyor. Bu 12 saatin artması veya azalması hiç söz konusu olmaz. Böylesi bir düzene alışık bölge sakinlerine Türkiye’deki durum, tabiri caizse anormal gelmektedir. Şikayetleri de bundan ötürüdür.
İbadetler
- Teravihler
Senegal’de teravih namazı, vitir namazıyla birlikte 8+3 rekâttır. Rekâtların uzunluğu camiden camiye değişir. Fakat Türkiye’nin aksine, hiçbir cami teravihleri hatimle kıldırmaz. Bununla beraber, gece namazları hatimle kıldırılır. Ancak, birçok camide teravih namazlarında her rekâtta bir sayfa okunur ve her gün sekiz sayfa okunarak ramazanın sonunda 360 sayfa okunmuş olur. Ertesi yıl geri kalan 240 sayfa tamamlanıp tekrar başa dönülür. Böylece her iki yılda bir hatimle teravih kılınmış olunur. Teravih namazları genelde 22.30’a doğru biter.
- Gece namazları (Kıyâmu’l-Leyl)
Ramazanın son 10 gününde camilerde 1:30 ile 2.30 arasında gece namazı kılınır ve bu namaz birçok camide hatimle kılınır. Rekât sayısı yine 8+3 tür. Her rekâtta çeyrek cüz okunarak, her gün toplam 3 cüz okunur. Camilerin yanı sıra bazı büyük ailelerin evlerinde de gece namazı kılınır ve genelde orada da hatimle kıldırılır. Senegal’de hatimle kıldırmayı kolaylaştıran faktör, Maliki mezhebinde Hanefilikten farklı olarak nafile namazlarda imamın Kur’an’ı yüzünden okumasının caiz olmasıdır.
Sahur, İftar ve Akşam Yemeği
- Sahur
Senegal’in refah düzeyine ve biraz da yeme alışkanlıklarına bağlı olarak sahur, genelde ekmek, çikolata, ton veya tereyağı ile Touba kahvesi, Lipton veya süt gibi kahvaltılıklardan oluşur.
- İftar
Türkiye’den farklı olarak, Senegal’de iftar sofrasına namazdan sonra oturulur. Oruç birkaç adet hurma ve bir bardak su ile açıldıktan sonra, akşam namazının farzına durulur. Çünkü Maliki mezhebinde akşam namazının vakti kısadır, ezan okunduktan hemen sonra kılınmaz ise namazın muhtar vaktini kaçırma ihtimali söz konusudur. Nitekim muhtar vakti sadece farzı yetiştirecek uzunluktadır.
Akşam namazından sonra iftar sofralarına geçilir. İftarlar, istisnai durumlar hariç, genel olarak sahur öğününde olduğu gibi kahvaltılıklardan oluşur. İftardan sonra yatsıyı beklerken, televizyon başında atıştırmalık niyetine meyve kesilir. Mevsimi olduğu için genelde mango ve portakal tüketilir.
- Akşam yemeği veya Türkiye’nin iftarı:
Akşam yemeği günün ilk sıcak yemeğidir ve genelde teravihten sonra 22’ye doğru yenir.
Dinî Faaliyetler
Birçok Müslüman ülkede olduğu gibi ramazan ayında vaazlar, dinî sohbetler ve fıkıh meclislerinin miktarı, toplumun inancını tazelemek, fıkıh bilgisini müzakere etmek ve ruhani ihtiyaçlarını karşılamak üzere arttırılır. Dini sohbetleri çoklaştırmak, Senegal toplumunun adım attığı en güçlü alandır. Dinî sohbetler, ramazan kültürümüzün önemli bir kısmını oluşturur; öyle ki, bu sohbetler, cemaatlerin ve tarikatların hayırda en çok yarıştığı alandır. Senegal ramazanlarında yapılan dini sohbetlerin türleri şu şekildedir:
Dairalar 
Dinî Sohbetler
Dairalar’da Yapılan Dini Sohbetler (دائرة)
Daira’nın Türkiye’deki zikir halkalarıyla aynı şey olduğunu söyleyebiliriz. Yılın diğer aylarında daira sohbetleri sadece cuma gecelerinde tertip edilirken, ramazanda bu halkalar her gün organize edilir. Her tarikatın kendi dairası vardır. Aynı mahallede ve çok yakın mesafelerde birden fazla daira halkası görmek mümkündür.
Daira için mahallenin açık bir alanında bir çadır kurulup sandalye ve halı gibi gerekli malzemeler temin edilir; zikirler, hoparlör yardımıyla mahallenin her köşesinden alenen duyulacak şekilde yapılır. Ramazanda dairalar ramazan başında kurulur ve ramazanın sonuna kadar açık tutulur. Dairalar açık alanlarda düzenlendiği gibi, evlerin teraslarında da gerçekleştirilebilir. Dairalarda yürütülen dinî faaliyetlerin içeriği bir tarikattan öbürüne göre değişmekle beraber; Ticani olsun, Müridi olsun bütün dairalarda ramazan boyunca düzenli bir biçimde tarikata mensup hocalar tarafından vaazlar verilir ve dinî sohbetler yapılır.
Dinî Cemaatlerin Sohbetleri
Dinî cemaatler her gün sohbet yapmazlar. Tarikatlardan farklı olarak, haftada veya iki haftada bir dairaların organizasyonuna benzer biçimde açık bir alanda sohbetler düzenlerler.
Tefsir ve Fıkıh Halkaları
Sayısı çok olmamakla beraber, bazı camilerde öğle ile ikindi namazları arasında tefsir dersleri yapılır. Bu dersler de teravih namazlarına benzer şekilde, Fatiha’dan başlanıp her yıl kalınan yerden devam etmek suretiyle gerçekleştirilir. Birkaç yılda bir Kur’an’ın tamamı tefsir edilmiş olunur. Fıkıh halkalarında ise, yatsı ezanından sonra farza durulana kadarki 15 dakikalık zaman diliminde hazirundan gelen fıkhî sorular cevaplanır, bazen de birkaç ayet veya hadis okunup kısa bir sohbet yapılır.
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma
Cami İftarları 
Toplu İftar Menüsü
- Toplu İftarlar
Toplu iftarlar, yukarıda bahsi geçen kurumlar tarafından düzenlenir. Birçok daira ramazan boyunca katılımcılara ve yoldan gelip geçenlere hurma, su, ekmek ve Touba kahvesinden oluşan iftar paketleri dağıtır. Bazı camilerde de buna benzer uygulamalar görülür. Bu tür küçük iftar organizasyonlarına ek olarak ayda birkaç kere büyük iftarlar organize edilir. Birçok camide ramazanın 27. gününde büyük iftarlar düzenlenir. İftarların yoğunluğu, caminin bulunduğu mahalleye bağlı olarak değişir. Zengin mahallelerdeki camilerin iftarları daha büyük olur, büyükbaş kesilip etli yemekler yapılır. Bu tür iftarlara akşam yemeği denilir. Senegal’de iftar ile akşam yemeği arasındaki fark önemlidir!
- İftar Paylaşımı Geleneği
“Senegal’de komşuluk daha ölmedi” sözü hiç de yalan değil. Senegal’in başkenti Dakar’da bile komşuluk ve akrabalık ilişkileri hala eski halini koruyor. Ramazanda komşular arasında iftarı paylaşma kültürü yaygındır. Mahalledeki her ev arada bir iftar hazırlayıp etraftaki üç beş komşuya dağıtır. Akrabalar arasında da benzer bir uygulama vardır. Akrabaların arada bir yaptıkları akraba iftarlarının yanı sıra, insanlar bazen kendi evlerinde iftarlıklar hazırlayıp şehrin farklı bölgelerinde oturan akrabalarına götürürler. Bu geleneğe Fualni dilinde sünne keti (iftar paylaşımı) denir. Bu tür uygulamalarla, Senegal’de her ailenin huzurlu bir ramazan geçirdiğinden emin olunur.
Bu yazıda, Senegal ile Türkiye’nin ramazan kültürlerini kıyaslamak suretiyle Senegal’in ramazan kültürünün farklı yanlarını anlatmaya çalıştım. Bu nedenledir ki, bu yazı ramazan kültürümüzün sadece belli bir kısmını anlatmaktadır. Yazıyı noktalamadan önce, tek ve belli bir cevabı varmış gibi ayaküstü sohbetlerde “sizde ramazan havası nasıldır” diye soranlar için peşin olarak cevaplayalım: Senegal’de ramazan havası, özetle kahve kokusu ile misvaktır. Daha açık bir ifadeyle, ramazanın bir gününde Senegal’e gitseniz iki şey garibinize gidecektir: insanların elindeki misvaklar ve akşama doğru sokakları saran Touba kahvesinin ağır kokusu. Misvak kullanımı ile kahve tüketimi arttıysa, Senegal’e ramazan geldi demektir.
*Thierno Süleyman Balde, fakültemiz dördüncü sınıf öğrencilerindendir.
Şehir İslami İlimler Kulübü 