Serimize Endonezya ile devam ediyoruz. Mezunlarımızdan Muhammed Haykal,* ülkesi Endonezya’daki ramazan atmosferini yazdı.
Mekke’nin Ön Balkonu Açe: Camiler ve Ramazan Âdetleri
Dünyanın en kalabalık Müslüman ülkesi olan Endonezya’da yaklaşık 269 milyon insan yaşamaktadır, bunların yaklaşık 229 milyonu Müslüman; geri kalanı ise Hıristiyan, Hindu, Budist ve Konfüçyen vatandaşlardan oluşmaktadır. Bu dinlere mensup vatandaşlar Endonezya’da devlet tarafından resmi olarak tanınmakta, özel hukuk çerçevesinde barış ve huzur içerisinde yaşamaktadırlar. Bu sebeple de Endonezya, ilkesi ve devlet felsefesi olan “Bhinneka Tunggal Ika”, yani “Çoklukta Birlik” veya “Kesrette Vahdet”le tanınmaktadır. Bu ilkenin anlamı, birçok kültür ve dine mensup vatandaşların bir arada huzur ve barış içinde yaşamalarını sağlamaktır.
Dünyamızı etkisi altına alan COVID-19 hastalığı şüphesiz Endonezya’daki sosyal ve kültürel hayatı önemli derecede etkilemiştir. Bugüne (13 Mayıs 2020) kadar toplam vaka sayısı 14.749, toplam vefat sayısı 1.007 ve toplam iyileşen sayısı 3.063 kişidir. Jakarta, Batı ve Orta Cava eyaleti gibi en kalabalık bölgelerde virüsün etkisi çok bariz bir şekilde hissedilmektedir. Endonezya devleti “PSBB (Büyük Ölçekli Sosyal Sınırlandırma)” isimli bir uygulama ile halkı ramazan ve bayram tatili boyunca evlerinde kalmaları ve hatta yıllık âdetleri olan “mudik” veya “bayram ziyaretleri”ni yapmamaları hususunda bilgilendirmiştir. Fakat bu uygulamaların hiçbiri Endonezya’daki ramazan sevincini azaltmamıştır. İslâmî kanun ve sosyal uygulamalarıyla bilinen Açe bölgesinde bu seneki ramazan da her zaman olduğu gibi aktif bir şekilde geçmektedir. Bu yazıda kısaca, Açe’deki ramazan ve cami kültürlerinden bahsedeceğim.
“Açe” veya Endonezya dilinde “Aceh” bölgesinde yaklaşık 5.2 milyon insan yaşamaktadır. Çoğunluğu Müslüman olan Açe bölgesi, Endonezya’da “serambi Mekkah” olarak tanınmaktadır; “serambi” kelimesi Türkçede “ön balkon”, “Mekkah” ise “Mekke şehri” anlamına gelir. Yani “serambi Mekkah”, “Mekke’nin ön balkonu” demektir. Bu ismin verilmesinin iki sebebi vardır: Birincisi, İslam’ın Endonezya’ya ilk girdiği bölge olması; ikincisi ise, Endonezya’daki Müslümanların hacca gitmeden toplandığı yer olmasıdır. Çünkü eskiden Endonezya takımadalarında yaşayan Müslümanlar, hacca gitmek üzere kendi bölgelerinden ayrılıp Açe’ye gelirler, burada birkaç gün kalıp hep birlikte Mekke’ye doğru yola çıkarlardı. Bu yüzden Açe bölgesi Endonezya’da “serambi Mekkah” olarak tanınmaktadır.
”Serambi Mekkah” olarak bilinmenin yanı sıra, Açe bölgesi aynı zamanda güçlü bir İslam kültürüne sahip olan bir bölge olarak bilinmektedir. Bunun bir delili Açe bölgesinin İslâmî kanunlarla yönetilmesi, bir diğeri de oradaki halkın zina gibi İslam’a aykırı davranışlara karşı sert tepkileridir.
Açe, Endonezya’da bulunan dört özel bölgeden biridir. Açe’nin özel olmasının sebebi oranın İslâmî kanunları, simgesi ve kendi bayrağı olmasıdır.
Cami Âdetleri
Endonezya’daki camiler mahalle halkı tarafından yürütülür, imamları da mahalle halkı tarafından seçilir. Her bir cami bir organizasyona benzer; başkanı, yardımcıları ve üyeleri vardır. Camilerin birden fazla, yaklaşık 4-5 imamı olur. İmamlar mahallenin büyüklerinden, müezzinler ise gençlerinden seçilir. Hatip olarak ise her hafta veya her gün farklı kişiler davet edilir; âlimlerden akademisyenlere ve siyasi elitlere kadar birçok kişi camilere davet edildikleri takdirde cuma, bayram ve teravih namazları öncesi ve sonrasında hutbe verirler.
Bu imamlar devlet tarafından herhangi bir maaş almazlar. Halkın verdiği sadakalar, caminin elektrik, su ve diğer harcamalarına kullanılır. İmamların, müezzinlerin ve davetli hatip/hocaların maaşları da bu paradan ödenir.
Cemaatlerin ibadet ve faaliyet merkezinin yanı sıra camiler evlilik töreninin de yapıldığı yerlerdir. Birçok Müslüman evlilik törenini camilerde yapar.
Açe’de Ramazan
Açe’deki camiiler, her mahallenin kalbi ve merkezi, yani en aktif yeri olurlar. Mahallece yapılan etkinlikler genelde camilerde yapılır ve masrafları da caminin kasasından ödenir. Bazı durumlarda devletten de camii kasasına nakit yardımı olur.
Ramazanda birçok cami sabaha kadar açık kalır; cemaat burada namaz kılar ve Kur’ân okur. Bazı camiler ise her gün cemaate iftar verir, bazıları sadece ramazanın 17’sinde cemaate açık iftar programları yapar, bazıları da ne iftar, ne de sahur yemeği verir. Bu durum tamamen caminin maddî imkânlarına göre değişir.
Ramazan boyunca genelde, yatsı namazından sonra teravih kılınmadan Cami görevlilerin tarafından davet edilen hocalar kürsülere çıkar vaaz verir, vaazın süresi genelde 30-40 dakika olur. Bu vaaz boyunca çocuklar da camiinin etrafında oynar ve yemek yerler. Adeta küçük bir festivala benzer. Teravihten sonra ise, mahalle çocukları camilerde kalır kuran okurlar bir-iki saat boyunca. Fakat kuran okuyuşları camiinin hoparlörleri kullanarak mahallenin her tarafından duyulabilir durumda. Sahurlarda ise, çocuklar yine camilere gelir herkesi uyandırmak için sahur ilahileri söyler ardından mahallenin tüm evlere dolaşırlar, Türkiye’deki davul çalma adeti gibi, fakat Açe’de çocuklar yapıyor normalde.
Ramazanın son on gecesinde bazı camilerde gece namazı ve sahur programları olur. Cemaat, teravih namazından sonra imamla birlikte gece namazını kılar, sonra da hep beraber sahur yaparlar. Benim şahsen en çok özlediğim adet de budur.
Açe’deki ramazan, diğer Endonezya bölgelerinden farklı olur. Yukarıda bahsettiklerim dışında, ramazan boyunca Açe bölgesindeki tüm anaokulları, ortaokullar ve liseler tatil olur. Sabahtan ikindi vaktine kadarki sürede ve yatsı/teravih vakitlerinde lokantaların açılması yasaktır. Lokantalar teravihten sonra açılır ve sabaha kadar açık kalır, sahurdan sonra tekrar kapanır ve ikindi vaktine kadar kapalı kalmaya devam eder.
Ramazan boyunca okullar tatil olduğundan, çocuklar için bu durum bir sevinç kaynağıdır. Fakat bu durum hiç ders çalışmayacak anlamına gelmez, zira ramazan boyunda ‘pesantren kilat’ dediğimiz caiiler tarafından kısa bir ‘kur’an kursu’ dersleri düzenlenir. Mahalle çocukları genelde sabah-öğle arasında bu derslere katılırlar. Böylece ramazan boyunca Kur’an’ı burada okumaya öğrenirler veya ezberlerler. Ben de şahsen amme cüzünü bu pesantren kilat vesilesiyle ezberlemiştim.
Ramazan günü gündüzleri lokantalar ikindi vaktine kadar kapalı olur, gayrimüslimlere ait olan Çin ve diğer lokantalar gibiyse açılması izin verilir, fakat dışarıdan görünmeyecek şekilde örtülü olması gerekiyor, havalimanlarındaki lokantalar da öyle, örtülü olur genelde. Lokantalar, iftardan yatsıya kadar açılmasını müsaade edilir, fakat yatsı ve teravih kılındığında tekrar kapalı olur, teravihten sahura kadar açılabilir. Lokantalar kapalı olduğu esnasına ise, çarşı ve caddeler sakin olur, adeta sokağa çıkma yasağı durumuna benzer, nadiren araba veya motosikletler görünür, millet genelde camilerde olur teravih kılmak için, fakat yine de teravih bittikten sonra tekrar yoğunlaşır.
Böylece kısa bir şekilde Açe bölgesi ve Endonezya’yı anlatmış oldum, inşallah az da olsa faydalı olmuştur. Hepinizi Açe’ye bekliyoruz. Özellikle ramazan ayında Açe’yi ziyaret etmenizi tavsiye ediyorum. Açe’nin Ramazan kültürüne şahitlik etmek bambaşkadır.
*Muhammad Haykal, fakültemiz 2019 mezunlarındandır ve Marmara Üniversitesi’nde İslam Tarihi alanında yüksek lisansına devam etmektedir. Mezunumuz aynı zamanda Endonezya İslam Dava Divanı 2018 – 2020 Türkiye ülke temsilcisi ve Türkiye-Açeliler Topluluğu 2019-2020 başkanıdır.
Şehir İslami İlimler Kulübü 