Lisans eğitimi sonrasında akademik hayatın ilk durağı yüksek lisanstır. Bu seviyedeki bir talebenin, akademik anlamdaki ilk ciddi çalışması olarak da yüksek lisans tezi kabul edilir. İlim tahsili için yola çıkan bir kimsenin zihnindeki soruların peşinde koşmasıyla başlayan bu süreç akabinde literatürün keşfi ve danışman hocanın yönlendirmesiyle farklı mecralara akabilir. Bu süreçte edindikleri tecrübeleri ve karşılaştıkları problemleri mezunlarımıza sorduk.
Ömercan Kaçar bizler için anlattı.
Merhaba. Sizi kısaca tanıyabilir miyiz?
Merhaba. Ben Ömercan Kaçar. 1993 yılında İstanbul’da doğdum. Sırasıyla Beyoğlu Anadolu İmam Hatip Lisesi (2012), İstanbul Şehir Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi (2017) ve Marmara Üniversitesi Temel İslam Bilimleri Bölümü Hadis Yüksek Lisans Programından (2021) mezun oldum. Hâlen İstanbul Üniversitesi Temel İslam Bilimleri Bölümü Hadis Doktora Programında öğrenciyim. Çalışmalarım Endülüs hadis tarihi ve hadis şerhleri üzerinde yoğunlaşıyor. Bunun yanında modern dönem Türk-Arap ilişkileri hakkında araştırmalar yapıyorum.
Tezinizden bahsedebilir misiniz?
Mühelleb b. Ebî Sufre ve Şerhçiliği başlıklı yüksek lisans tezimde (Marmara Üniversitesi, 2021) Sahih-i Buhârî’nin ilk şârihlerinden Endülüslü Mâlikî âlim Mühelleb b. Ebî Sufre’yi (v. 435/1044) ve şerhçiliğini inceledim. Mühelleb, Endülüs Emevîlerinin son asrında ortaya çıkan yeni bir ulemâ zümresine mensup, fakih ve hadisçi kimliğiyle öne çıkan bir şârih. O, Mâlikî fıkhına dayalı hadis şerh faaliyetlerinin yanında hadis râvilerine dair değerlendirmeleriyle de klasik şerh literatüründe önemli bir yere sahip. Onun görüşleri, talebesi İbn Battâl başta olmak üzere; Kadı İyâz, İbn Hacer, Aynî gibi şârihlerin eserlerinde yoğun olarak yer almaktadır.
Sanırım Mühelleb’in Buhârî’ye yönelttiği tenkitler ve şârihlerin Mühelleb’e eleştirileri tezin en dinamik yönlerini oluşturuyor. Buhârî’nin kitabını tamamlayamadan vefat ettiği iddiası tezde işlenen ilk mesele olarak merkezî bir yerde duruyor. İkinci mesele özelinde ise şerhlerin girift yapısı ve farklı zaman ve mekânlarda yaşamış şârihlerin birbirleriyle nasıl irtibat kurduğu meselesi yoğun olarak tezin gündeminde yer alıyor.
Tez konusu belirlerken neleri göz önünde bulundurdunuz?
Endülüs çalışmaya karar verdikten sonra biyografiye olan ilgim sebebiyle tezimde Endülüslü bir âlimin ilmî faaliyetlerini araştırmak istedim. Danışmanımla birlikte Endülüs hadis tarihinin “altın çağı” olarak bilinen V./XI. asırda yaşamış âlimleri değerlendirirken o büyük isimler arasında kaybolmuş ve kendisini bir şekilde unutturmuş Mühelleb’le karşılaştık. Klasik literatürü şöyle bir karıştırınca bu âlimin görmezden gelinemeyecek bir kıymete sahip olduğunu gördüm ve onun yeniden hatırlanması gerektiğine kâni oldum.
Tezinizi yazarken nelere dikkat ettiniz?
Tez yazarken konuya uygun bir bağlam inşa etmek ve tezin sınırlarını belirlemek hususunda bir hayli zorlandığımı söyleyebilirim. Tezin ilk bölümünde Mühelleb’in şerh faaliyetini hadis tarihinde nereye konumlandıracağımı çözmeye ve bunu nasıl kurgulayacağımı tasarlamaya odaklandım. Mühelleb’in, fetvaların –daha genel olarak fıkhın– sahih hadislerle mutabakatını sağlama projesi ancak dönemin entelektüel atmosferi iyi analiz edilirse anlaşılabilirdi. Bu bağlamda ilgili dönemdeki hadis şerh faaliyetlerinin Endülüs ilim tarihine zannettiğimizin çok ötesinde bir etkisi olduğunu ifade edebilirim. İlk bölümde biraz bu dünyayı tasvir etmeye çalıştım. Mühelleb’in şerhçiliğine ayırdığım ikinci ve üçüncü bölümlerde nelere yer vereceğim kadar neleri dışarıda bırakacağım da önemli bir sorun olarak karşımdaydı. Bu noktada çoğunlukla klasik ve ikincil literatürdeki tartışmaları esas almaya karar verdim. Literatürdeki bir eksikliği tamamlamak, bir yanlışı düzeltmek ya da literatüre yeni bir yorumla katkıda bulunmanın peşine düştüm. Arapça, Türkçe ve İngilizce literatürün konuya dair ayrı ayrı yaklaşımları ve öncelikleri olduğu için mümkün olduğu ölçüde bunları tezin gündemine almaya çalıştım. Ayrıca kaynaklarımı tez bölümlerine uygun olarak kategorize etmeye gayret gösterdim. Sonuçta kimse araştırmasının bir dipnot mezarlığına dönüşmesini istemez.
Literatür taraması yaparken ne gibi zorluklarla karşılaştınız?
Eğer hakkında az çalışma bulunan bir konuyu araştırıyorsanız tarama süreci uzun ve yorucu geçebilir. Konuyla ilgili çalışmaların azlığı sebebiyle dolaylı ilişkisi bulunan kaynakları da inceleyerek bilgi kırıntılarına ulaşmaya çalışırsınız.
Benim için ana problemse birçok klasik hadis şerhinin hâlen tahkik edilmemiş olmasıydı. Bazı internet sitelerinde yayımlanan şerhlere –karşılaştıracak ikinci bir kaynak olmadığı için– ihtiyatla yaklaşmak durumunda kaldım. Bu kıymetli eserlerin tahkik edilip yayımlanmasının sahada önemli bir eksikliği kapatacağını düşünüyorum.
Alanınızda yüksek lisans yapanlara ve tez yazanlara ne gibi tavsiyelerde bulunursunuz?
Tez yazımında asıl önemli olanın cevaplar değil sorulan sorular olduğunun farkında olmak gerekiyor. İyi denilebilecek tezleri incelediğimizde hepsinin ortak yönünün doğru soruları doğru kaynaklara yöneltmek olduğunu fark ederiz. Soruların peşinde olmak yazma motivasyonunu da artıran bir etkiye sahiptir.
Ayrıca bu süreçte insanın düşüncelerini, yorumlarını paylaşacağı arkadaşlarının olması çok faydalı. Yazıya geçirilmeden önce fikirlerin başkalarıyla konuşulması ve tartışılması onların olgunlaşmasına yardımcı oluyor. Bir yerde de insanı saçmalamaktan kurtarabiliyor. Birkaç kişiye daha metnin okutulması tabiri caizse taşların yerli yerine oturtulması için elzem.
Çok teşekkür ederiz.
Beni davet ettiğiniz için ben teşekkür ederim.
Şehir İslami İlimler Kulübü 