“İslâmî İlimlere Yön Veren Âlimler” serimizin İmam Şâfi’î ile başladığımız hadis usulü ilmiyle ilgili kısmına İmam Müslim ile devam ediyoruz.
İmam Müslim’in Hayatının Ana Hatları
İmam Müslim, 206/821 yılında Nişabur’da dünyaya geldi. Küçüklüğünden itibaren hadis öğrenmeye başlayan İmam Müslim, hadis toplamak için başta Mekke, Medine, Basra, Kûfe, Bağdat, Rey ve Mısır olmak üzere birçok şehre seyahat etti. Buralarda İshak b. Râhûye, Saîd b. Mansûr, Kuteybe b. Saîd, Ahmed b. Hanbel ve Ebû Zür‘a er-Râzî gibi önemli muhaddislere talebelik yaparak onlardan istifade etti. Öğrencileri arasında da Tirmizî, İbn Huzeyme ve İbn Ebî Hâtim gibi meşhur muhaddisler yer almaktadır. En çok hürmet ettiği hocalarının başında ise İmam Buhârî gelmektedir. Müslim, Buhârî ile tanıştıktan sonra onun yanından hiç ayrılmamıştır ve Buhârî’nin diğer âlimlerle olan münakaşalarında onun tarafını tutmuştur.[1] 261/875’te Nişabur’da vefat etmiştir.
İmam Müslim’in Hadis Usulü İlmine Katkıları
İmam Müslim, Müslümanlar arasında en çok el-Müsnedü’s-sahîh (Sahîh-i Müslim) isimli eseriyle bilinir. İmam Buhârî’nin el-Câmi‘u’s-sahîh’i ile birlikte bu eser, İslam âlemindeki şüphesiz en meşhur hadis kitaplarındandır. İmam Buhârî ve İmam Müslim, kitaplarına alacakları hadislerin sahih olmasını şart koşmuşlar ve bunun sonucunda bu kitaplar “Sahîhayn” diye anılmış ve İslam âlimleri tarafından Kur’an-ı Kerim’den sonra en sahih kitaplar olarak kabul edilmiştir.[2] Ancak İmam Müslim’in kitabını İmam Buhârî’nin kitabından ve hatta kendi dönemindeki bütün kitaplardan ayıran çok önemli bir özellik vardır ki o da İmam Müslim’in, kitabına bir mukaddime ile başlamış olmasıdır.
İmam Müslim’in, el-Müsnedü’s-sahîh’inin başına dercettiği mukaddimesi, birçok açıdan çok kıymetli bir mukaddimedir. Zira o, bu mukaddimede sadece belirli konulardaki rivayetleri serdetmekle kalmayıp –döneminin hadis musanniflerinin âdetinden farklı olarak–[3] kendi görüşlerini de zikretmiştir. Bu sayede onun, hadis usulüyle ilgili birçok konudaki görüşlerini şüpheye mahal bırakmayacak sahih bir kaynaktan öğrenebiliyoruz.
İmam Müslim’in, mukaddimesinde ele aldığı hadis usulü konularından bazıları şunlardır: Hadis râvîlerinin mertebeleri, râvîleri hakkında konuşarak onları cerh etmenin cevazı, isnadın önemi, mu‘an‘an hadisin [‘an (عن) lafzıyla rivayet edilen hadis] kabul edilme şartları, zayıf râvîlerden hadis rivayet edilirken ihtiyatlı davranılması gerektiği, hadislerin mana ile rivayeti.[4]
Henüz hadis usulü ilminin müesses bir hale gelmediği ve müstakil hadis usulü eserlerinin telif edilmediği bir dönemde bu konuları ele alan ve ileride hadis tarihinin en önemli şahsiyetlerinden biri kabul edilecek kadar ehil bir imam tarafından telif edilen bir mukaddimenin kendisinden sonraki eserleri etkilemesi gayet tabiidir. Nitekim İmam Müslim’in ele aldığı mezkûr konulardan bazıları usul kitaplarında yüzyıllar boyunca tartışılmış, bu konular hakkında serdettiği görüşleri kendisiyle özdeşleşmiş, onun vefatından yaklaşık 500 sene sonra telif edilmiş eserlerde bile o görüşler “İmam Müslim’in görüşü” olarak zikredilmiştir.[5]
İmam Müslim’in mukaddimesinin kıymeti sadece ihtiva ettiği hadis usulüyle ilgili konulardan değil, hadis tarihi ile ilgili verdiği ipuçlarından da kaynaklanmaktadır. Mesela o, mukaddimesinin başında onu kitabında sadece sahih hadisleri toplamaya iten sebepleri zikrederek[6] İmam Buhârî’ye kadar rastlayamadığımız “sadece sahih hadisleri toplama” geleneğinin ortaya çıkışına yol açan âmillere de ışık tutmaktadır.
Sonuç olarak
diyebiliriz ki İmam Müslim, çağının alışkanlıklarını aşarak telif ettiği
mukaddimesiyle hadis usulüne dair en erken metinlerden birini meydana
getirmiş ve bu metin, hadis literatürünün en kıymetli metinlerinden biri
haline gelerek etkisini yüzyıllar boyunca sürdürmüştür.
[1] KANDEMİR, Yaşar, “Müslim b. Haccâc”, DİA, XXXII, 93.
[2] KANDEMİR, Yaşar, “Sahîhayn”, DİA, XXXV, 527.
[3] KURT, Abdurrahman, “Sahih-i Müslim Mukaddimesinin Hadis İlmi Açısından Değerlendirilmesi,” yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013, ss. 21-24.
[4] Meşhûr Hasan Mahmûd Selmân, el-İmâm Müslim b. el-Ḥaccâc, Dımaşk: Dâru’l-kalem, s. 145.
[5] Bir örnek için bkz. Zehebî, el-Mûkiza fî ‘ilmi mustalahi’l-hadîs, nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde, Haleb: Mektebü’l-matbûâti’l-İslâmiyye, s. 44.
[6] Müslim b. Haccâc, Sahîhu Müslim, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, I, 3-4.
Seri kapsamında yayımlanmış yazılara aşağıdan ulaşabilirsiniz.
Şehir İslami İlimler Kulübü 