“İslâmî İlimlere Yön Veren Âlimler” serimizin hadis usulü ilmi ile ilgili kısmını İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî ile tamamlıyoruz.
İbnü’s-Salâh’ın Hayatının Ana Hatları
Ebû Amr Takiyyüddin Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî -yahut meşhur adıyla İbnü’s-Salâh- 577/1181 yılında Erbil’de doğdu. Musul, Bağdat, Hemedan, Nişabur, Merv, Halep ve Dımaşk gibi şehirlere seyahat eden İbnü’s-Salâh, buralarda hadis, fıkıh, tefsir ve Arap dili ilimlerine dair dersler aldı.[1]
Kudüs’teki el-Medresetü’s-Salâhiyye’de ders veren İbnü’s-Salâh, V. Haçlı seferi sırasında ortaya çıkan kargaşa sebebiyle Kudüs’ü terk edip Dımaşk’a yerleşti. Burada önce Şâmiyye Cevvâniyye ve Revâhiyye Medreselerinde ders verdi, el-Melikü’l-Eşref’in Musa’nın (ö. 635/1237) Dımaşk’a hâkim olmasından sonra ise onun 630/1233 senesinde inşa ettirdiği Eşrefiyye Dârulhadisi’nde ders vermeye başladı.[2] Vefat edene kadar müderrislik yaptığı bu medresede meşhur hadis usulü eseri Ulûmü’l-hadîs’i telif etti ve bunun yanında Buhârî (ö. 256/870) ve Müslim’in (ö. 261/875) Sahîh’leri ile Beyhakî’nin (ö. 458/1066) es-Sünenü’l-kübrâ’sını okuttu.[3]
İbnü’s-Salâh, 643/1245 yılında Dımaşk’ta vefat etti. En önemli eserleri arasında hadis usulü alanında telif ettiği Ulûmü’l-hadîs, Nevevî (ö. 676/1277) tarafından üzerine 16 hadis daha eklenip 42 hadise tamamlanarak İslam tarihinin en meşhur kırk hadis kitabı olacak el-Ehâdîsü’l-külliyye elletî aleyhâ medâru’d-dîn isimli 26 hadis ihtiva eden derlemesi ve Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî adlı eserleri zikredilebilir.
İbnü’s-Salâh’ın Hadis Usulü İlmine Katkıları
İbnü’s-Salâh’ın hadis usulüne en büyük katkısı şüphesiz Ulûmü’l-hadîs adlı eseridir. O, Ulûmü’l-hadîs’i Eşrefiyye Dârulhadisi’ndeki müderrisliği sırasında 4 yıllık bir zaman zarfında (630/1233-634/1236) öğrencilerine imla etmiştir.[4]
Ulûmü’l-hadîs, hadis usulü tarihinin en etkili kitabıdır, kendisinden sonra vücuda gelen bütün hadis usulü eserlerinin mihveridir. Ulûmü’l-hadîs’in yazılmasından sonra telif edilen neredeyse bütün hadis usulü çalışmaları onun üzerine yapılmıştır. Bu çalışmalar, ihtisar, şerh, nüket ve nazma dökme gibi oldukça çeşitli telif türlerinde onlarca eserden oluşmaktadır. Birkaç örnek vermek gerekirse o, ilk önce Nevevî tarafından İrşâdü tullâbi’l-hakâik ve et-Takrîb ve’t-teysîr isimli eserlerde ihtisar edilmiş, Zeynüddin el-Irâkî (ö. 806/1404) tarafından et-Takyîd ve’l-îzâh adlı eserinde şerh edilip Tebsıratü’l-mübtedî ve tezkiratü’l-müntehî’de nazma çekilmiş, daha sonra bu ihtisar ve nazım çalışmaları Şemseddin es-Sehâvî (ö. 902/1497) ve Celaleddin es-Süyûtî (ö. 911/1505) gibi âlimler tarafından şerh edilmiştir.[5] Ulûmü’l-hadîs ve üzerine yapılan bu çalışmalar hadis usulü literatürünün bel kemiğini oluşturmuş ve yüzyıllar boyunca medrese müfredatının temelini teşkil etmiştir.
Ulûmü’l-hadîs üzerine en meşhur nüket çalışmalarından birini yapan İbn Hacer el-Askalânî’nin (ö. 852/1449) meşhur hadis usulü eserleri Nuhbetü’l-fiker ve şerhi Nüzhetü’n-nazar’ı telif etmesinden sonra ise âlimlerin ilgisinin bu iki esere kaymaya başladığı ve hadis usulü literatürünün merkezine onların oturduğu söylenebilir.
[1] Kandemir, M. Yaşar, “İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî”, DİA, XXI, 198.
[2] Yılmaz, Harun, Zengî ve Eyyûbî Dımaşk’ında Ulema ve Medrese (1154-1260), İstanbul: Klasik Yayınları, 2017, s. 175.
[3] Kandemir, M. Yaşar, “İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî”, DİA, XXI, 198.
[4] Özşenel, Mehmet, “Bir Hadis Usûlü Klasiği Olarak Ulûmü’l-Hadis ve Etkileri”, İslam ve Klasik, İstanbul: Klasik Yayınları, 2008, s. 30.
[5] Ulûmü’l-hadîs üzerine yapılan çalışmaların bir listesi için bkz. Kandemir, Yaşar, “Mukaddimetü İbni’s-Salâh”, DİA, XXXI, 122-124 ve Arslan, Ali, “Mukaddimetü İbni’s-Salâh İsimli Eser Üzerine Yapılan Çalışmalar”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6 (5), 2017: 2459-2474.
Seri kapsamında yayımlanmış yazılara aşağıdan ulaşabilirsiniz.
Şehir İslami İlimler Kulübü 